Wąbrzeźno

Wąbrzeźno to miasto na Pojezierzu Chełmińskim w centralnym punkcie historycznej ziemi chełmińskiej położone pomiędzy trzema jeziorami: Zamkowym, Sicieńskim i Frydek.

W okresie wczesnego średniowiecza powstała tutaj osada mieszkalna, której głównym elementem był gród wzniesiony prawdopodobnie w IX wieku na półwyspie oddzielającym dwa jeziora: Zamkowe i Frydek. Został on jednak zniszczony w wyniku najazdu plemion pruskich.

Od 1246 roku ziemie te były własnością biskupów chełmińskich. Z tego roku pochodzi pierwsze świadectwo potwierdzające istnienie wąbrzeskiej osady – Wambrez. Na początku XIV wieku ówczesny biskup rozpoczął budowę zamku, który został zniszczony w późniejszych latach.

Kolejnym ważnym wydarzeniem w dziejach miasta było wystawienie mu przez bp Jana Dantyszka w 1534 roku przywileju lokacyjnego. Wówczas Wąbrzeźno otrzymało własną pieczęć oraz herb przedstawiający na czerwonym polu czarne skrzydło orła, w dolnej części przebite przez złoty pastorał.
Wyboista historia miasta choć nie oszczędziła wszystkich zabytków, to jednak te, które do dziś przetrwały i można podziwiać dowodzą o bogatej przeszłości miasta. Wśród nich wystarczy wymienić chociażby ruiny zamku biskupów chełmińskich, kościół parafialny pw. św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza wzniesiony w latach 1323-1349, dawny kościół ewangelicki, obecnie kościół rzymsko-katolicki pw. Matki Boskiej Królowej Polski, gmach sądu grodzkiego z aresztem w podziemiach wzniesiony w 1880 roku w stylu neogotyckim, ponadto dwie  przepiękne kamienice z oficynami przy ul. 1 Maja w stylu neorenesansowych i druga przy Placu Jana Pawła II 22, w której mieści się obecnie plebania parafii Matki Boskiej Królowej Polski. Uwagę przykuwają także m.in. gmach policji z XIX wieku, neogotycki budynek ratusza z 1892 roku zbudowany z czerwonej nieotynkowanej cegły i zdobiony cegłą dekoracyjną z wieżyczkami, neogotycki gmach poczty wzniesiony w 1892 roku również z czerwonej zdobionej cegły ze stylowymi kratami oraz wieżyczkami ze strony frontowej a przebudowany z początkiem XX roku czy wreszcie dom Klimków znajdujący się przy ul. 1 Maja z początku XX wieku w stylu secesyjnym.

W położonych pod miastem Jarantowicach pochodzi Paul Wegener, wybitny aktor i reżyser filmowy i teatralny.