Czyż Henryk

Ten wybitny kompozytor, dyrygent, pisarz muzyczny i pedagog urodził się w Grudziądzu w 1923 roku.

Henryk Czyż późne dzieciństwo i młodość spędził w Wilnie. W czasie II wojny światowej był żołnierzem AK. Po udziale w akcji „Burza”, podczas której Armia Krajowa wyzwoliła Wilno w 1944, został aresztowany przez sowiecka NKWD
i wraz z tysiącami innych, polskich bohaterów wojennych, wywieziony do obozu w Kałudze. Z zesłania wrócił w 1946 roku i rozpoczął studia prawnicze i filozoficzne
na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz kompozycję i dyrygenturę w PWSM w Poznaniu.

Nagrał szereg wybitnych płyt dla największych wydawców, które zdobyły uznanie i międzynarodowe nagrody. Był dyrygentem wielu orkiestr w całym kraju i na świecie. W roku 1957 objął stanowisko kierownika artystycznego i pierwszego dyrygenta Filharmonii Łódzkiej. Placówką kierował do roku 1960. W tym czasie pisał też muzykę rozrywkową, przez pewien czas pod pseudonimem „Kaszczyc”, m.in. dla Orkiestry Łódzkiej Rozgłośni Polskiego Radia prowadzonej przez Henryka Debicha.
W latach 1961-62 był dyrektorem Teatru Wielkiego w Warszawie,
a od 1963 do 1967 roku – kierownikiem artystycznym i pierwszym dyrygentem Filharmonii Krakowskiej. Koncertował w kraju, w Europie i obu Amerykach. Występował z najlepszymi orkiestrami, m.in. z Narodową Orkiestrą Radia i Telewizji w Paryżu, Filharmonikami Berlińskimi, orkiestrami filharmonicznymi w Moskwie, Leningradzie, Sztokholmie, Zagrzebiu, Madrycie, Lizbonie, Pradze, Budapeszcie.
Blisko współpracował również z Krzysztofem Pendereckim, przygotowując prawykonania jego słynnych dzieł.
Henryk Czyż skomponował ścieżki dźwiękowe zarówno do filmów fabularnych jak dokumentalnych m.in. do „Inspekcji Pana Anatola” w reżyserii Jana Rybkowskiego, dwóch filmów Tadeusza Chmielewskiego „Ewa chce spać” i „Walet Pikowy”
oraz  dramatu Jerzego Kawalerowicza „Celuloza” (1953), który powstał w większości we Włocławku.

Na jego koncie jest też ścieżka dźwiękowa do kultowego „Rękopisu znalezionego w Saragossie” Wojciecha Jerzego Hasa.

Czyż zmarł 16 stycznia 2003 w Warszawie, gdzie został pochowany na Powązkach Wojskowych.

Wybrana filmografia

Muzyka

• 1953 – „Celuloza” reż. Jerzy Kawalerowicz
• 1957 – „Ewa chce spać” reż. Tadeusz Chmielewski
• 1958 – „Rancho, Texas” reż. Wadim Berestowski
• 1959 – „Inspekcja Pana Anatola” reż. Jan Rybkowski
• 1960 – „Walet pikowy” reż. Tadeusz Chmielewski
• 2006 – „Kłodzko 2006” reż. Robert Stando

Dyrygentura

• 1955 – „Podhale w ogniu” reż. Jan Batory, Henryk Hecthkopf
• 1964 – „Rękopis znaleziony w Saragossie” reż Jerzy Hass
• 1974 – „Opowieści w czerwieni” reż. Henryk Kluba

Wybrane nagrody i wyróżnienia

Złoty Krzyżem Zasługi, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Nagroda „Orfeusz” za najwybitniejsze osiągnięcie artystyczne festiwalu „Warszawska Jesień”, Grand Prix du Disque i nagroda Edisona za nagranie Pasji Pendereckiego, Grand Prix Mondial za kwadrofoniczne nagranie Raj i Peri Schumanna
i inne.