Czterej pancerni i pies

Główny reżyser serialu, Konrad Nałęcki, nakręcił go na podstawie książki Janusza Przymanowskiego, który był również utworem scenariusza do serialu.
„Czterej pancerni i pies” to jeden z najbardziej legendarnych seriali polskiej telewizji, uważany wraz ze „Stawką większą niż życie”, za polski serial wszechczasów.
Serial opowiada historię szlaku bojowego załogi czołgu o numerze bocznym 102, zwanego „Rudym”.  

Na sukces serialu złożyło się kilka elementów. Jednym z najważniejszych było swobodne i przepełnione humorem, a pozbawione martyrologii potraktowanie wojny, która zakończyła się 21 lat wcześniej.
Silną stroną serialu była również znakomita gra aktorów – nie tylko pierwszoplanowych, ale również grających w rolach epizodycznych.
Pilotażowy odcinek serialu pt. „Załoga” został wyemitowany 9 maja 1966 roku o godz. 20:00 w Telewizji Polskiej.

Bydgoszcz, Toruń,  Świecie i okolice Chełmna

W Województwie Kujawsko-Pomorskim ekipa filmowa pojawiła się w czterech miejscach: w Świeciu, Starogrodzie w okolicach Chełmna, w Bydgoszczy i w Toruniu.

W Bydgoszczy nakręcono najwięcej ujęć, bo aż do 4 odcinki drugiej serii.
Powstały tu odcinki pt.  „Zamiana” (odc. 9), „Czerwona seria” (odc. 14), „Wysoka woda” (odc. 15) i „Daleki patrol” (odc. 16).

Nad Brdą ekipa pracowała od 19 sierpnia do końca września 1968 roku. W wymienionych odcinkach Bydgoszcz „zagrała” niemieckie miasteczko Ritzen, w którym toczyły się walki z udziałem „pancernych’. Twórcy wykorzystali rozmaite lokalizacje, wśród których znalazły się:

• okolice ulicy Fordońskiej i zabudowania na Osiedlu Rzemieślniczym, stalowy Most Fordoński przez Wisłę,
• nieznana szerzej śluza na kanale na osiedlu Kapuściska,
• Rybi Rynek na Starym Mieście,
• ulica św. Trójcy w Śródmieściu,
• Śluzie Okole na Kanale Bydgoskim, gdzie powstały duże, batalistyczne sceny obrony przed zmasowanym atakiem niemieckim, wraz z efektowną sceną wysadzenia wrót Śluzy,
• zabudowania Stomilu, okolice Wyspy Młyńskiej i “Wenecja Bydgoska”,
  ulice Malczewskiego,  Grodzka i śluza na Starym Kanale Bydgoskim przy ul. Grottgera,
• gmach Rejonowego Urzędu Pocztowego przy ul. Jagiellońskiej.*

W Toruniu powstały zdjęcia do odcinka szóstego pt. „Burza”. Filmowcy wykorzystali wjazd na most im. Józefa Piłsudskiego od strony Starego Miasta.
Świecka Stara Fara „zagrała” z kolei w odcinku 16. pt. „Daleki patrol”, stając się scenerią randki Janka z Marusią, a na Wiśle w okolicach Chełmna zrealizowane zostały sceny przeprawy przez Odrę, którą zagrała rzeka Wisła i scena pojmania załogi „Rudego” w 13. odcinku („Zakład o śmierć”).

Ciekawostki

• Na planie pojawiło się 300 aktorów i statystów.
• Radio Wolna Europa podało w 1968 roku, że z planu filmowego skradziono armatę.
• Na planie w Bydgoszczy Szarika grały dwa wilczury – Trymer i Atak.
  Łącznie w filmie zagrało pięć psów. Główny czworonogi bohater miał dwóch dublerów, na ekranie pojawiły się również dwa kundelki, które grały małego Szarika.
• Efekt spienionej fali wody na zalewanym „rynku w Ritzen” uzyskano poprzez wsypanie do niej popularnego ówcześnie proszku do prania „IXI”.
•  Niemieckie czołgi tzw. „Tygrysy” i „Pantery” grały poprzerabiane i pokryte makietami rosyjskie T34. Czołgiem tego typu jeździli także w całym serialu tytułowi „pancerni”.
• Na fali sukcesu pierwszej serii, kręcono kolejne, a finalnie powstały aż trzy, doprowadzając dzielną załogę, ich psa Szarika i czołg „Rudy 102” aż do samego Berlina.  Serial kręcono w latach 1966 – 1970.
• W Torunia działa ogólnopolskie Stowarzyszenie Klub Pancernych. Jego członkowie krążą po kraju, zbierając pamiątki związane z przygodami „Czterech pancernych i psa”.
• Film realizowano w wielu plenerach w całej Polsce.
  Najwięcej zdjęć powstało na olbrzymich połaciach poligonu w Żaganiu na Ziemi Lubuskiej oraz w Biedrusku pod Poznaniem.
  Ponadto ujęcia kręcone również m.in. w Gdyni, Krynicy Morskiej i Kotlinie Kłodzkiej.
• Podczas kręcenia scen w okolicach Chełmna ekipa filmowa nocowała w jednym z chełmińskich internatów.

Metryczka serialu

„Czterej pancerni i pies”

Polska 1966 – 1970, serial

Reżyseria: Konrad Nałęcki, Andrzej Czekalski

Scenariusz: Janusz Przymanowski, Maria Przymanowska, Stanisław Wohl

Zdjęcia: Romuald Kropat, Mikołaj Sprudin

Muzyka: Wojciech Kilar, Adam Walaciński

Produkcja: Zespół Realizatorów Filmowych „Syrena”, Wytwórnia Filmów Fabularnych we Wrocławiu, Wytwórnia Filmów Fabularnych w Łodzi

Obsada: Janusz Gajos, Wiesław Gołas, Franciszek Pieczka, Włodzimierz Press, Roman Wilhelmi, Pola Raksa, Małgorzata Niemirska i inni.

Wybrane nagrody i wyróżnienia

Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia dla Janusza Przymanowskiego, Konrada Nałęckiego, Stanisława Wohla i Romualda Kropata. Nagroda Ministra Obrony Narodowej I stopnia dla Janusza Przymanowskiego, Stanisława Wohla, Konrada Nałęckiego, Romualda Kropata, Poli Raksy, Janusza Gajosa, Tadeusza Kalinowskiego, Janusza Kłosińskiego, Franciszka Pieczki, Włodzimierza Pressa oraz Romana Wilhelmi.

* Kompleksowego opracowania wizyty filmowców w Bydgoszczy dokonali Tomasz Izajasz, dr Łukasz Mamert – Nadolski, Łukasz Skoczek, Magdalena Jurczyk i Karolina Glabus w książce „Czterej pancerni i pies – śladami filmowej sagi w Bydgoszczy” , w której wskazali wszystkie lokalizacje Bydgoszczy wykorzystane na potrzebę serialu.