Sąsiedzi

Film Aleksandra Ścibora-Rylskiego jest odpowiedzią na niemiecką propagandę o „krwawej niedzieli” w Bydgoszczy. Fabuła rekonstruuje przebieg wydarzeń w Bydgoszczy we wrześniu 1939 roku. Obraz bohaterskiej obrony Polaków w obliczu niemieckiej dywersji, spleciony został z wątkiem tragicznej miłości młodego Polaka i 16-letniej Niemki.

Zrealizowany z wielkim rozmachem epicki film Ścibora – Rylskiego przenosi widza w środek tragicznych wydarzeń, które miały miejsce 3 i 4 września w 1939 roku w Bydgoszczy, kiedy to niemieccy dywersanci, tzw. hitlerowska „piąta kolumna”, ostrzelali z ukrycia wycofujące się jednostki Armii „Pomorze”. Atak został odparty przez polskich żołnierzy, wspieranych przez mieszkańców Bydgoszczy. Dywersanci (lub osoby uznane za nich przez Polaków) złapani z bronią w ręku, zostali aresztowani, ale potem w większości wypuszczono ich na wolność. Wobec wycofania się polskiej armii i władz, nie było możliwości aby ich osądzić.

Niemcy przekuli bydgoskie wydarzenia w młot propagandowy skierowany przeciwko Polakom.

W nazistowskim ujęciu dramatyczne wydarzenia z 3 września zyskały miano „krwawej niedzieli”. Propaganda Jospeha Goebbelsa głosiła, że Polacy zgotowali Niemcom “krwawą łaźnię”, co stało się potem uzasadnieniem dla masowych mordów jakich dokonali hitlerowcy w mieście i okolicy. Były one częścią tzw. „zbrodni pomorskiej” w ramach której zamordowano blisko 50 tysięcy Polaków.

Aleksander Ścibor-Rylski zaangażował do filmu znakomitych aktorów. Na ekranie pojawiają się m.in.: Janusz Kłosiński, Krzysztof Litwin, Jan Machulski, Leon Niemczyk, Józef Nowak, Marian Opania i Tomasz Zaliwski. Wszystkie role Niemców zostały powierzone aktorom z Niemieckiej Republiki Demokratycznej.

Historyczne wydarzenia w Bydgoszczy

Zdjęcia do filmu realizowano w śródmieściu Bydgoszczy:

• pierwsze ujęcie kręcono na moście przy ul. Królowej Jadwigi,
• na Alei 1 Maja (dzisiejsza ul. Gdańska) od Placu Wolności do kina „Pomorzanin”,
• na ul. Mostowej do ul. Grodzkiej,
• na terenie starej gazowni przy ul. Jagiellońskiej,
• sceny batalistyczne nakręcono przy na ul. Dworcowej i Pomorskiej, przy Pl. Wolności oraz wzdłuż Al. 1 Maja na odcinku od ul. Dworcowej do Śniadeckich (m.in. sceny ostrzeliwania z wieży kościelnej oraz potyczki kolejarzy z pierwszymi oddziałami zwiadu hitlerowskiego).

Ciekawostki

• Prapremiera filmu odbyła się 3 września 1969 roku w Bydgoszczy w 30. rocznicę wydarzeń.
• Przed rozpoczęciem zdjęć w Wydziale Budownictwa i Architektury Urzędu Miasta budowano makiety ulic, na których miała toczyć się akcja. Na makietach, wykonanych przez inżynierów Melocha i Winieckiego, uwidoczniono ówczesne sklepy, napisy i szyldy z 1939 roku.
• Wielu bohaterów „Sąsiadów” miało swoje historyczne pierwowzory. Aktor Tadeusz Kalinowski wcielił się w Mieczysława Rubaszewskiego, grając rolę policjanta Rubacha. Józef Nowak jako Marczewski, to dowodzący oddziałem kolejarzy broniących dworzec PKP, Franciszek Marchlewski. Generała brygady, Zdzisława Przyjałkowskiego, zagrał Henryk Bąk, natomiast Jan Machulski wcielił się w postać Wojciecha Albrychta, majora rezerwy i komendanta placu, który w cywilu był nauczycielem w gimnazjum. Dzisiaj Albrycht ma swoją ulicę w Fordonie.
• Podczas kręcenia zdjęć do „Sąsiadów” wprowadzono zmiany w kursowaniu tramwajów.
• W tym samym czasie w Bydgoszczy kręcono sceny do serialu „Czterej pancerni i pies”.
• Film był dla bydgoszczan wielkim wydarzeniem, co zaowocowało m.in. bardzo wysoką frekwencją w kinach.

Metryczka filmu

„Sąsiedzi”

Polska 1969, 135’

Reżyseria: Aleksander Ścibor-Rylski

Scenariusz: Aleksander Ścibor-Rylski

Zdjęcia: Kurt Weber

Muzyka: Wojciech Kilar

Produkcja: PRF „Zespoły Filmowe”

Obsada: Jerzy Matałowski, Józef Nowak, Marian Opania, Tadeusz Kalinowski, Henryk Bąk, Jan Machulski i inni.