Karabasz Kazimierz

Nazywany „klasykiem” polskiego, powojennego filmu dokumentalnego i twórcą „polskiej szkoły dokumentu”. Kazimierz Karabasz urodził się w 1930 roku w Bydgoszczy. Jest reżyserem filmów dokumentalnych, wykładowcą szkół filmowych, autorem książek o warsztacie dokumentalisty. Jako opiekun artystyczny i promotor wspomógł powstanie ponad 120 filmów dokumentalnych realizowanych
przez studentów.

W 1955 ukończył Wydział Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi. W 1982 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1992 zwyczajnego sztuki filmowej. W latach 1982–1987 był wykładowcą i dziekanem Wydziału Reżyserii,
a od 2000 roku kierownikiem Zakładu Filmu Dokumentalnego PWSFTviT.
Kazimierz Karabasz jest członkiem Polskiej Akademii Filmowej.

W 2006 roku otrzymał Nagrodę Specjalną „Smok Smoków” za całokształt twórczości w dziedzinie filmu dokumentalnego na 46. Krakowskim Festiwalu Filmowym,
a w 2014 roku Polską Nagrodę Filmową Orzeł za Osiągnięcia Życia.

Filmy Kazimierza Karabasza były swoistym przełomem w polskim kinie dokumentalnym. Reżyser łamał stereotypy, nie bał się podejmowania niewygodnych tematów, wprowadzał innowacje techniczne, pozwalające w inny sposób filmować bohatera. Karabasz pokazywał ludzi w ich miejscu pracy, w plenerze, odsuwał się z kamerą od bohatera, tak by poczuł się on swobodnie. Dbał też o zupełnie inne realizowanie dźwięku na planie.

Pierwsze filmy dokumentalne zrealizował wspólnie z Władysławem Ślesickim w 1956 roku. „Gdzie diabeł mówi dobranoc” oraz „Ludzie z pustego obszaru” wpisały się w nurt polskiego dokumentu nazwanego „czarną serią”. Twórcy tego nurtu krytycznie patrzyli na polską rzeczywistość, przeciwstawiając się propagandowemu optymizmowi kina socrealistycznego. Kontynuacją „czarnej serii” był samodzielny już film Karabasza
pt. „Z Powiśla”. Już od pierwszego filmu Karabasz zaczął pracować operatorem Stanisławem Niedbalskim, który stał się autorem zdjęć do większości filmów reżysera.

Warto dodać, że współtwórcami „czarnej serii’ była inna dwójka reżyserska:
Jerzy Hoffman i Edward Skórzewski, których filmy „Prawo i pięść” oraz „Stara baśń” znajdziecie na naszej trasie filmowej.

Spośród kilkudziesięciu filmów w dorobku Karabasza, trzy przyniosły mu duże międzynarodowe uznanie.

Pierwszym był nakręcony w 1960 roku dokument „Muzykanci”, opowieść o próbie amatorskiej orkiestry warszawskich tramwajarzy.
Przyniósł reżyserowi nagrody na MFFDiA w Lipsku (Grand Prix), MFFK Tours (nagroda specjalna), MFFKiD w Wenecji (Złoty Lew), MFFK w Krakowie (Złoty Smok)
czy MFFK Oberhausen i Golden Gate Award na MFF San Francisco.

Wiele nagród przyniósł twórcy nakręcony dwa lata później „Pierwszy krok”,
będący rejestracją lekcji muzyki w pierwszej klasie podstawowej szkoły muzycznej.
Film otrzymał Złotego Smoka na Krakowskim Festiwalu, wyróżnienie na MFF Lipsk oraz nagrodę jury MFF Tours.

W 1967 roku powstał pełnometrażowy „Rok Franka W.”, będący całoroczną obserwacją wiejskiego chłopca, który wchodzi w dorosłe życie ucząc się i pracując w Ochotniczym Hufcu Pracy w Chorzowie.
Film otrzymał nagrody m.in.: Złotego Lajkonika na OFFK w Krakowie, nagrodę prezesa Komitetu ds. Radia i TV, nagrodę w kategorii filmu dokumentalnego na MFFK Oberhausen.

W późnym okresie twórczości Karabasz skoncentrował się na filmach średnio- i pełnometrażowych. W 1999 powstało „O świcie i przed zmierzchem”, które było próbą przedstawienia poglądów na dekadę lat 90. z punktu widzenia maturzysty i emeryta, a 2001 roku powstało „W pierwszej fazie lotu”, opowieść o młodych ludziach, rozpoczynających życie zawodowe.

W 2004 roku Karabasz stworzył jeden z najbardziej osobistych dokumentów. „Spotkania” to autobiograficzny esej reżysera, który po kilkudziesięciu latach pracy z ekipą filmową sam wziął do ręki małą, nowoczesną kamerę cyfrową, by z jej pomocą nakręcić film podsumowujący dotychczasowy etap twórczości.

W 2005 roku powstało „Za rogiem, niedaleko….”, nastrojowa opowieść o warszawskiej ulicy Koszykowej, a rok później Kazimierz Karabasz wrócił do jednego ze swych najwybitniejszych filmów. „Pan Franciszek” był ponownym spotkaniem z bohaterem „Roku Franka W.” z 1966 roku.

Ostatnim filmem reżysera jest „Co w bagażu?”, opowieść o maturzystach z Żyrardowa, ich nadziejach, przygotowaniach do egzaminu dojrzałości, o lękach i planach na przyszłość.

Kazimierz Karabasz zmarł 11 sierpnia 2018 roku.

Wybrana filmografia

• 1953 – „Złote i czarne”
• 1956 – „Gdzie diabeł mówi dobranoc”
• 1957 – „Ludzie z pustego obszaru”
• 1958 – „Z Powiśla”
• 1960 – „Muzykanci”
• 1961 – „Węzeł”
• 1962 – „Pierwszy krok”
• 1965 – „Na progu”
• 1967 – „Rok Franka W.”
• 1974 – „Punkt widzenia”
• 1985 – „Pamięć”
• 1990 – „Widok z Huty”
• 1994 – „Okruchy”
• 1999 – „O świcie i przed zmierzchem”
• 2001 – „W pierwszej fazie lotu’
• 2005 – „Za rogiem, niedaleko…”
• 2006 – „Pan Franciszek”
• 2008 – „Co w bagażu?”

Wybrane nagrody i wyróżnienia

Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych i Animowanych w Lipsku – Grand Prix, Nagroda Klubu Krytyki Filmowej SDP – Syrenka Warszawska za najlepszy film krótkometrażowy, MFFK Tours – Nagroda Specjalna Jury, MFFK i D Wenecja – „Złoty Lew św. Marka”, MFFK Meksyk – Nagroda specjalna, MFFK Oberhausen – Nagroda Główna, MFF San Francisco – Golden Gate Award w kategorii filmu dokumentalnego, Międzynarodowy Festiwal Filmowy Cork – Nagroda Specjalna, Krakowski Festiwal Filmowy – Konkurs Polski – Grand Prix „Złoty Lajkonik”, Nagroda Prezesa Komitetu d/s Radia i Telewizji, Festiwal Polskiej Twórczości Telewizyjnej w Olsztyn – Nagroda „Gazety Olsztyńskiej” i inne.